ページ1:

สามัคคีเภทคำฉันท์
(ความเป็นมา)
ผู้แต่ง : นายชิต บุรทัต (สมัย ร.6)
นามปากกา : เอกชน เจ้าเงาะ แมวคราว
สมัยร. 6 เกิด กบฏ ร.ศ. 130 & WWI → ส่งผลต่อ ค.มั่นคง → แต่งขึ้นเพื่อชี้ให้เห็นถึง ค.สำคัญของการรวมกันเป็นหมู่คณะ
(คำประพันธ์
ลักษณะคำประพันธ์ : บทร้อยกรอง → ฉันท์ 18 & กาพย์ 2 (กาพย์ฉบัง 16 - กาพย์สุรางคนางค์ 28)
แก่นเรื่อง : ชี้ให้เห็นโทษของการแตกสามัคคี ซึ่งนำหมู่คณะไปสู่หายนะ
(เนื้อเรื่องย่อ)
แคว้นมคธ
K.อชาตศัตรู
แกล้งทําเป็น
ขัดแย้งกัน
วัสสการพราหมณ์
Lโกนหัว + โบย
สามัคคีเภทคำฉันท์
ลามัคคี + เภท → ลมาล
การแบ่ง การแจก การแตกออ
L
→ K. จฉวี
> รับใช้ราชการ 3 ปี
> K. อิจฉวี ไว้ใจให้ไปสอนพระโอรส
-สงสาร→ รับเข้าเมือง
เริ่มแผน
แคว้นวัชชี
(เมืองหลวง→ เวลา
LISTE
ล่มสลาย
- พระโอรสระแวงกัน→แตกสามีคดี —
ส่งข่าวกลับไปที่แคว้นมคธให้ยกทัพมา—
เรียกพระโอรส
เข้าไปถามคําถามอะคน
แคว้นวัชชี ยึดถือหลักธรรม
“อปริหานิยธรรม” → ธรรมอันไม่เป็นที่ตั้งแห่งค.เสื่อม
อปริหานิยธรรม
1) หมั่นประชุมกันเนืองนิตย์
2) พร้อมเพรียงกันประชุม พร้อมเพรียงกันเล็ก พร้อมเพรียงกันทำกิจที่พึงทำ
3) ไม่บัญญัติสิ่งที่มิได้บัญญัติไว้ (อันขัดต่อหลักการเดิม) ไม่ล้มล้างสิ่งที่บัญญัติไว้ (ตามหลักการเดิม) ถือปฏิบัติตามวัชชีธรรม
ตามที่วางไว้
4) ท่านเหล่าใดเป็นใหญ่ในชนชาววัชรี เคารพนับถือท่านเหล่านั้น เห็นถ้อยคำของท่านว่าเป็นสิ่งควรรับฟัง
5) บรรดากุลสตรี กุมารีทั้งหลาย ให้อยู่โดยมีถูกข่มเหง หรือฉุดคร่าขืนใจ
6) เคารพสักการบูชาเจดีย์ (ปูชนียสถาน และปูชนียวัตถุ ตลอดถึงอนุสาวรีย์ต่างๆ) ของชาววัชชี
(ประจำชาติ) ทั้งหลาย ทั้งภายในและภายนอก ไม่ปล่อยให้ธรรมคนดีที่เคยทำแก่เจดีย์เหล่านั้นเสื่อมทรามไป
7) จัดให้ความอารักขาคุ้มครอง ป้องกัน อันชอบธรรมแก่พระอรหันต์ทั้งหลาย (ในที่นี้หมายความรวมถึงบรรพชิตผู้ดำรงธรรม
เป็นที่พึ่งทางใจของประชาชนทั่วไปด้วย) โดยตั้งใจว่า ขอพระอรหันต์ทั้งหลายที่ยังไม่ได้มา จึงมาสู่แว่นแคว้นที่มาแล้ว ขอให้โดยผาสุก

ページ2:

ครู-ลหุ
การเติมครุ-ลหุ เติมตามแต่ละพยางค์
คร () → สระเสียงยาว มีตัวสะกด
รวมถึง -า, ไ-, -, -
ลหุ ( )
สระเสียงสั้น ไม่มีตัวสะกด
รวมถึง ก็ บ ณ ธ
ฉันท์ 18 ชนิด
คําฉันท์ = คําประพันธ์ที่ได้แบบอย่างจาก → อินเดีย
เดิมแต่งเป็นกาษาบาลี-สันสกฤต
ตำาราฉันท์ฉบับฉันท์ไทย → คําภีร์วุตโตทัย
(ฉันท์ 18 ชนิด ที่ใช้ในการแต่ง
1. สัททุลวิกกีฬิตฉันท์ 19 → เสือผยอง → ลีลาเคร่งขรึม เอาจริงเอาจัง บทไหว้ครู สรรเสริญ K.
2. วสันตดิลกฉันท์ 14 → ค.งามในฤดูฝน - ลีลางดงามอ่อนช้อย พรรณนาค งาม
3. อินทรวิเชียรฉันท์ 11 → เพชรของพระอินทร์ซึ่งมีลักษณะแสงระยิบระยับ - พรรณนาสิ่งสวยงาม ค.รู้สึกอ่อนไหว
4. โตฏกฉันท์ 12 → ปกแทงโก → ลีลากระชัน คึกคัก
5. อิทสังฉันท์ 20 → มีทำนองสะบัดสะบิ้ง กระโชกกระชับ → พรรณนาค รู้สึกที่รุนแรง
6. กมลฉันท์ 12 → ดอกบัว - พรรณนาเหตุการณ์ที่คลี่คลาย
7. ภุชงคประยาตฉันท์ 12 → งู/นาคเลื้อย → สดุดี ถวายพร
->
8. อินทรวงศ์ฉันท์ 12 → เหล่ากอนระอินทร์ → พรรณนา ค.รู้สึกที่ไม่ราบรื่น
9. มาณวกฉันท์ 8 - เด็กหนุ่ม → คึกคัก ผาดโผน ตื่นเต้น ร่าเริง
10. วิชชุมมาลาฉันท์ 8 → ระเบียบแห่งสายฟ้า → กระชับรวดเร็ว บรรยายค.รู้สึกวุ่นวายใจ
11. มาลินีฉันท์ 15 → ดอกไม้ → แต่งยากแต่งงานประดุจดอกไม้ → กวีใช้อวด ค.สามารถ
12. สาลินีจันท์ 11 → ฉันท์ที่มากไปด้วยครุ → บรรยายความ การดำเป็นเรื่อง
13. ลัทธราฉันท์ 21 → ฉันท์ที่มีลีลาวิจิตรงดงามดุลสตรีเพศ → พรรณนาค, งาม/ค. โศกเศร้า
14. อุเปนทรวิเชียรฉันท์ 11 → อินทรวิเชียรฉันท์น้อย - บรรยายเนื้อความการดำเนินเรื่อง
15. อุปชาติฉันท์ 11 → ฉันท์ที่แต่งด้วยอินทรวิเชียรฉันท์ & อุเปนทรวิเชียรฉันท์ปนกัน → การดำเนินเรื่อง/บทเจรจา
16. อุปัฏฐิตาฉันท์ 11 → ฉันท์ที่กล่าวสำเนียงอันดังก้อง → บรรยายความทั่วไป
17. จิตรปทาฉันท์ 8 → ทำนองคล้ายมาณวกฉันท์ ตื่นเต้น สับสน อลหม่าน
18. วังสัฏฐจันท์ 12 → อันที่ที่มีลีลาประดุจปี → ใช้บรรยายความเช่นเดียวกับอินทรวงศ์ฉันท์